Dat moet anders vindt de Jonge Zorgdenktank, waar jonge zorgmedewerkers (onder de 35 jaar) op persoonlijke titel discussiëren en nadenken over betere zorg. Haar jaarlijkse ZorgSamenEvent gaat dit keer over Groene Zorg. Duurzaamheidsgoeroe Leen Zevenbergen geeft de aftrap. Hij laat met zijn schat aan ervaringen zijn publiek de noodzaak zien van anders denken. Hier en nu. “Er is een enorme variatie in beelden die mensen hebben bij groene zorg: van groen geschilderde ziekenhuizen of alleen denken over CO₂ en plastic opruimen, maar dat zijn allemaal randverschijnselen.”

Over de zorg is Zevenbergen weinig positief. “Ik ben maanden bezig om met een aantal ziekenhuisdirecties in gesprek te komen over duurzaamheid. Tot slapeloze nachten aan toe worden die afspraken afgezegd, het lijkt het onbelangrijkste onderwerp dat in ziekenhuisdirecties aan de orde kan komen. Zo komt het op mij over. Over drie jaar, denkt 58 procent van de leiders in de zorg, (niet eens zo heel veel), dat duurzaamheid misschien prioriteit krijgt”. Kan het vager, wil hij benadrukken. Alles wordt vooruitgeschoven. Bedrijven moeten af van het idee dat winst en groei de belangrijke drijfveren zijn. In de zorg is het vaak niet anders, wil hij maar zeggen. 

Er volgt een lawine aan beelden en zinnen die de noodzaak van een groene koers benadrukken. Een filmpje over  Mother Nature.  Ik heb jullie niet nodig, er komt wel weer wat anders als jullie er een puinhoop van maken, luidt de vrij vertaalde boodschap. “Hoe lang zijn we er nog?”, vraagt hij aan de zaal. Niemand die het weet. “Stanford University voorspelt tot het einde van deze eeuw.”

Ook legt hij uit dat groene zorg meer is dan zorg die alleen kijkt naar CO₂ of afval scheiden. “Water wordt een veel groter probleem. Hoe verdelen we geld? Hoe is het mogelijk dat de zes rijkste families op aarde even veel geld hebben als de 3,5 miljard armsten”, klinkt het bijna wanhopig. “Zijn we niet goed snik of zo? Het gaat langzamerhand wringen en steeds meer mensen vinden dat het zo niet langer kan.” Hij spreekt over de 17 Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties als leidraad voor wat er anders moet. 

Zevenbergen vertelt dat hij vroeger als ‘gewone’ ondernemer ook uit was op groei en geld. Nu is dat anders, maar hij spaart zichzelf niet. Hij wijst op Earth Overshoot Day. Dat is de dag in het jaar waarop de aardbewoners meer grondstoffen hebben verbruikt dan de aarde dat jaar kan leveren of absorberen. Hoe eerder die datum valt, hoe meer we de aarde uitputten. In 2021 was die dag op 29 juli. Hij heeft voor zichzelf uitgerekend hoeveel aardes er nodig zijn als iedereen zou leven als Leen: zijn persoonlijke voetafdruk. “Doe het maar eens. Als ik de vragen eerlijk invul, dan kom ik uit op iets meer dan vijf, als ik me beter voordoe op ruim drie."

Hij gaat later in op de weeffouten in de zorg die duurzaamheid in de weg staan. “Dat heeft niets te maken dat een arts in een elektrische auto rijdt, led-lampjes indraait en in de OK keurig maskertjes verzamelt. Dat noem ik hygiëne, normaal. In het systeem zorg zit veel fout. Zorg gaat uit van diagnose en niet van preventie”, beweert hij. “Onbetaalbaar als je dat naar de nabije toekomst doortrekt. Een gemiddelde Nederlander gebruikt in zijn hele leven 500 duizend euro aan zorg. Misschien moeten we ernaar toe dat iedereen bij geboorte die 500 duizend euro krijgt. Succes. Je mag er geen leuke dingen mee doen. Dit kan natuurlijk niet, maar dit is systeemdenken. Er wordt nu nagedacht over hoe we het systeem minder duur maken, maar niet om het systeem te veranderen. Echt duurzaam is: Vermijd dat iemand bij de huisarts of in het ziekenhuis komt.”

Huisarts Pot, Jeroen Kemperman (elektrische auto, geen vlees) van zorgverzekeraar Zilveren Kruis, Ype van Strien (bewust met vlees, geen vliegvakanties, auto en kinderen) van het ministerie van VWS en Brigit van Soest (nauwelijks vlees, geen auto meer) van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen praten met de zaal over toekomstbestendige zorg. Dat woord kwam na een snelle enquête bij de mensen in de zaal naar voren als beste omschrijving voor waar de zorg heen moet. Het paneldebat is onderdeel van de bijeenkomst Groene Zorg georganiseerd door de Jonge Zorgdenktank.

Pot krijgt een vraag uit het publiek. “Tegen welke muren liep je op bij de verduurzaming van je praktijk?” Goede vraag, zegt hij. “In 2018 begon ik. Thuis scheid ik plastic, dat wil ik op mijn praktijk ook. Toen ging ik een stapje verder. Want als huisarts vervuil ik het milieu, patiënten komen met de auto, ik schrijf vervuilende pillen voor. Dus ik begon met zoeken op Google: artsenvereniging LHV en duurzaamheid.” 

 Het resultaat viel niet mee. “Hoeveel hits denken jullie?’ Hij wacht het antwoord niet af: “Nul.” Uiteindelijk heeft hij het wiel zelf uitgevonden en vraagt zich bij elke beslissing af of die duurzaam is. “De artsenvereniging staat niet open voor duurzaamheid. Het NHG heeft in 2018 de Green Deal getekend en vervolgens hebben ze daar in mijn ogen jaren lopen slapen. Totdat het recent hip werd en nu haken ze goed aan.” Hij roept het NHG op een duurzaamheidskeurmerk in te voeren. “Ze hebben een keurmerk dat je een goede huisarts bent, maar waarom is er geen keurmerk dat artsen beloont die duurzaam bezig zijn.”

 Dit gaat over huisartsen, maar zorg is breder. Hoe gaan de instellingen mee op weg naar een bestendige toekomst en kan de inkoop van zorg een rol spelen?, vraagt een van de aanwezigen. Kemperman van Zilveren Kruis: “Meestal zeggen we dat vergroening de verantwoordelijkheid is van de instelling. Dat gaat hem dus niet oplossen”, zegt hij eerlijk. “Het gaat simpel om regels van bovenaf. Er moet een lijst met milieueisen komen waaraan de zorg moet voldoen.”

 De moraal van het verhaal. Kemperman: “We spreken regels met elkaar af en daarin moet ook de prijs zitten voor alles wat je de natuur hebt aangedaan. Dan is het voor ons bij de inkoop gemakkelijker om een keuze te maken. En op grote lijnen. Niet alleen kijken naar zaken als het gebruik van minder wegwerphandschoenen, hoe belangrijk dat ook is. Als we het zo op detail uitvoeren dan zijn we in de volgende eeuw nog bezig.”

Huisarts Pot juicht dit idee toe. “Ik zit in het zorggebied van Achmea. Ik word betaald per consult en per patiënt, maar krijg evenveel als mijn niet-duurzame collega.” Jij bent al zo ver zegt hij tegen Kemperman van Zilveren Kruis, maar Achmea nog niet. “Ik hoop dat je een voet tussen de deur krijgt bij andere zorgorganisaties om dit rond te krijgen. Als dit erdoor komt dan gaan mijn collega’s tien keer zo hard lopen.”

Een beetje dwang dus vanuit de zorginkoper? Meer dwang?, vraagt Zevenbergen aan Van Strien projectsecretaris Programma Duurzame Zorg bij VWS. Hij houdt zich bezig met de Green Deal Duurzame zorg voor een gezonde toekomst. “Als VWS de zorginstellingen iets gaat verplichten dan gaan ze steigerend achterover staan: Keep your hands away. We zijn dus zoekende en een letterlijk antwoord heb ik nog niet. Ik ben het met de meesten eens, het moet minder vrijblijvend. Het moet sneller, het moet beter. De manier waarop we dat afspreken, is een zoektocht. Maar de sector vraagt er nu ook om.” Hij wijst erop dat ook andere ministeries met eisen gaan komen. En niet te vergeten Brussel. “De duimschroeven worden over de hele linie aangedraaid.”

Ook de farma (producenten en apothekers) spelen een belangrijke rol in toekomstbestendige zorg. Het vierde panellid Van Soest werkt aan duurzame farmacie. Ze verzucht dat we goede dingen kunnen doen, maar dat je toch tegen het systeem aanloopt, waardoor het vaak niet lukt. “We hadden een mooi project in het ziekenhuis om contrastmiddelen op te vangen in plaszakken. Iedereen tevreden, het contrastmiddel kwam niet in het milieu. Maar toen kwam de vraag: wie gaat die plaszakken betalen? Project mislukt. Het milieuvoordeel moet in de prijs komen”, zegt ze.

Een ander voorbeeld: het programma Verspil geen Pil. “Nu is het voor de apotheek goedkoper om veel mee te geven omdat de medicijnen vaak niet zo duur zijn en de handlingskosten wel. Het meegeven van veel pillen tegelijk leidt tot verspilling en dat zit niet in de prijs.” Dit is een probleem want als een pil eenmaal is verkocht, mag die niet meer door een andere patiënt worden gebruikt, ook als een strip onaangebroken terugkomt bij de apotheek. 

Kemperman van de zorgverzekering haakt er soepel in. :”Het zou mooi zijn als bij de medicijnen meteen de kosten van de vervuiling of verspilling zijn meegerekend. Dus niet belonen, maar gewoon de kosten verrekenen. Dit soort omkeringen hebben we nodig.”

Van Strien (VWS) geeft de zaal als afsluiting een overweging mee. “De kwaliteit van zorg is hoog en dat verhoudt zich niet altijd met duurzaamheid. Er is vaak een reden waarom alles afzonderlijk is verpakt. Namelijk kwaliteit van zorg. Ik zie het als een grote uitdaging hoe we kwaliteit en duurzaamheid in evenwicht brengen met elkaar.”